हिरो बन्न हिँडेका अमरिश पुरी कसरी बने खतरनाक गुन्डा?

गहकिलो आवाज, मन्द मुस्कान र डरलाग्दा आँखा। यो हुलियाले चिनाउँछ- बलिउडका खतरनाक गुन्डा अमरिश पुरीलाई। आज पनि उनको खलनायकी छवि सम्झिएर मानिसहरु डराउँछन्। तर पुरीको आज  १८औं पुण्यतिथि हो। 

उनको खलनायकी छविका कारण मानिसहरु वास्तविक जीवनमा पनि उनीसँग डराउँथे। उनका छोराका साथीहरु उनको घरमा आउन डराउँथे। उनीहरु अमरिशको आमनेसामने हुन सक्दैनथे। पर्दामा जति खरो देखिए पनि वास्तविक जीवनमा भने अमरिश असल र दयालु व्यक्ति थिए। उनी आफ्नो समयको सबैभन्दा महँगा खलनायक भए। 

उनले २२ वर्षको उमेरमा फिल्म खेल्न पहिलो अडिसन दिएका थिए। तर त्यतिबेला उनको अनुहार ढुंगाजस्तो भएको भन्दै फिल्ममा अस्वीकार गरियो। त्यसपछि उनले राज्य कर्मचारी बिमा संस्थानमा सरकारी जागिर खाए। उनले झण्डै २० वर्ष सरकारी जागिरे भएर बिताए। पुरीले ४० वर्षको उमेरमा खलपात्रका रुपमा फिल्मी यात्रा सुरु गरेका थिए। त्यसपछि भारतीय फिल्ममा उनले खलनायकका रुपमा आफ्नो बेग्लै स्टारडम खडा गरे। 

अमरिशको जन्म २२ जुन १९३२ मा पन्जाबको नवानसहरमा भएको थियो। पन्जाबमा प्रारम्भिक अध्ययन गरेपछि अमरिशले बीएम गरे। अमरिशका दुई भाइ चमन पुरी र मदन पुरी बलिउडमा हिरोका रुपमा स्थापित थिए। त्यसैले उनले पनि हिरो बन्ने सपना देखे। यही सपनाका कारण उनी आफ्ना भाइसँग २२ वर्षको उमेरमा मुम्बई पुगेका थिए। 

उनले त्यसबेला एक फिल्मको अभिनेताका लागि अडिसन दिएका थिए। अडिसनमा उनी असफल भए। कास्टिङ व्यक्तिले अमरिशको अनुहार निकै चट्टान भएको भन्दै अस्वीकार गरेका थिए। जब उनको नायक बन्ने सपना टुट्यो, उनले कर्मचारी राज्य बिमा संस्थानमा माइनर क्लर्कको जागिर खाए। अमरिशले आफ्नो जागिरको समयमा एनएसडी (नेसनल स्कूल अफ ड्रामा) का निर्देशक इब्राहिम अल्काजीलाई भेटे र उनकै आग्रहमा थिएटर प्रवेश गरे। थिएटरमा उनले सुरुका दिनमा स्टेज सफा गर्नेजस्ता सानातिना काम गरे। पछि दमदार अभिनयको बलमा उनले पृथ्वी थिएटरको मुख्य कलाकारको स्थान बनाए। 

२२ वर्ष काम गरेपछि उनी माइनर क्लर्कबाट अफिसर बनेका थिए तर केही फिल्ममा काम पाउन थालेपछि उनी सरकारी जागिर छाड्न चाहन्थे। अमरिशले आफूभन्दा कान्छा चित्रकार सत्यदेव दुबेलाई आफ्नो गुरु मान्थे। उनको सल्लाहमा अमरिशले काम गर्न थाले। अमरिशले १९५६ को फिल्म ‘भाइ–भाइ’मा केही सेकेन्डको सानो भूमिका पाएका थिए। उनको करियरको पहिलो प्रमुख भूमिका सन् १९७० को फिल्म ‘प्रेम पुजारी’मा थियो।

फिल्ममा राम्रो काम गर्न थालेपछि अमरिशले सरकारी जागिर छाडेर फिल्ममा मात्र ध्यान दिए। अमरिश पुरीले १९८० को फिल्म ‘हम पांच’बाट देशव्यापी पहिचान पाए र उनको दमदार अभिनयपछि उनले खलनायकको भूमिका पाउन थाले। विधातामा अमरिशले पहिलोपटक जगवर चौधरी नामक खलनायकको भूमिका निर्वाह गरेका थिए। शक्ति, नायकजस्ता फिल्ममा लगातार काम गरेर अमरिश लोकप्रिय खलनायक बने। 

अमरिश पुरी एक दुर्लभ कलाकार थिए। उनको शरीरको बनावट पनि फरक थियो। उनी दुवै खुट्टामा फरक साइजका जुत्ता लगाउँथे। एउटा खुट्टामा ११ नम्बरको र अर्को खुट्टामा १२ नम्बरको। 

अमरिश पुरी समयको निकै ख्याल गर्थे। पुरीले ८० को दशकमा गोविन्दासँग ‘दो कैदी’ र ‘फर्ज’ जस्ता फिल्ममा काम गरेका थिए। एकदिन बिहान ९ बजे कल टाइम भए पनि गोविन्दा साँझ ६ बजे सुटिङमा पुगे। यसबाट अमरिश यति रिसाए कि सुरुमा उनले धेरै कुरा भने र त्यसपछि रिसाएर थप्पड हाने। त्यसयता दुवैले सँगै काम गरेनन्। 

अमरिश पुरीले सन् १९८५ मा नासिर हुसैनद्वारा निर्देशित फिल्म ‘जबराद’मा अभिनय गरेका थिए। यो फिल्ममा उनलाई निर्देशक नासिर हुसैनका भतिजा आमिरले सहयोग गरेका थिए। त्यतिबेला आमिर सेटमा निरन्तरता हेर्ने गर्थे। एकदिन अमरिश एक्सन दृश्य सुट गर्दा बारम्बार ठाउँ परिवर्तन गर्दै थिए र आमिरले उनलाई अवरोध गरिरहेका थिए।

अमरिशलाई थाहा थिएन कि आमिर निर्देशक नासिरका छोरा हुन्। जब अमरिशले आमिरको ध्यानाकर्षणका कारण बारम्बार एउटै दृश्य सुट  गर्नपर्‍यो, तब उनी रिसाए र आमिरलाई गाली गरे। सेटमा सन्नाटा छायो। केही समयपछि नासिर अमरिशकहाँ आए र भने कि यो आमिरको गल्ती होइन, तिम्रो गल्ती सच्याइरहेको छ। अमरिशले यो कुरामा पश्चाताप गरे र आमिरसँग माफी मागे। 

नकारात्मक भूमिकाबाट सुरुवात गरेका अमरिश पुरीले ९० को दशकमा सकारात्मक भूमिका निर्वाह गर्न थालेका थिए। बलिउडमा उनको करिअर उचाइमा पुगेको थियो। उनको त्यो समय मागेको पारिश्रमिक नपाएर थुप्रै फिल्म छाडेका छन्। सन् १९९८ को एक अन्तर्वार्तामा उनले ८० लाख रुपैया नदिएपछि सिप्पीको फिल्म पनि छाडेको उल्लेख गरेका थिए।

उक्त फिल्म छाडेपछि अमरिशले भनेका थिए, ‘म अभिनयसँग सम्झौता गर्दिनँ। त्यसोभए मैले फिल्मको लागि कम पैसा किन लिने? मान्छेहरू मेरो अभिनय हेर्न आउँछन्। निर्माताहरूले पारिश्रमिक पाउँछन्। म फिल्ममा छु, त्यसोभए मैले निर्मातालाई शुल्क लगाउनु गलत हो? जहाँसम्म सिप्पीको फिल्मको सवाल छ, मैले धेरै पहिले साइन गरेको थिएँ। यो वर्षको अन्त्यमा फिल्म सुरु गर्ने वाचा गरिएको थियो। तर तीन वर्ष बितिसक्यो। बजार मूल्य बढेको छ। यदि उसले मलाई यति पैसा दिन सक्दैन भने म उनको फिल्म गर्न सक्दिनँ।’ 

अमरिश पुरीको आवाजको बेग्लै पहिचान थियो। मानिसहरु उनको आवाज मात्रै भए पनि सुन्न चाहन्थे। तर उनले आफ्नो जीवनकालमा अडियो अन्तर्वार्ता दिएनन्। अन्तर्वार्ताका क्रममा उनले आफ्नो आवाज रेकर्ड गर्न दिएनन्। अन्तर्वार्ताकारले रेकर्ड अफ गरेपछि मात्रै उनी अन्तर्वार्ताका लागि तयार हुन्थे। 

उनको मृत्यु सन २००५ जनवरी १२ मा भएको थियो। 

(अमरिश पुरीको  पुण्यतिथिको अवसरमा इफत कुरैशीले ‘दैनिक भास्कर’मा लेखेको सामग्री भावानुवाद गरिएको हो।)