जाडोमा दमका रोगीले के गर्ने, के नगर्ने?

चिसो बढेसँगै दमका रोगी अस्पताल भर्ना हुने संख्यामा पनि वृद्धि भएको छातीरोग विशेषज्ञ डा. नीरज बम बताउँछन्। शिक्षण अस्पतालका छातीरोग विशेषज्ञ डा. नीरज बमका अनुसार अहिले टिचिङ अस्पतालमा भर्ना हुने सबैभन्दा धेरै बिरामी दमका छन्।

भन्छन्, ‘चिसो दम रोगीका लागि निकै कठिन हुनेगर्छ।’

दम, स्वासप्रश्वास सम्बन्धी समस्या हो। गर्मी मौसममा भन्दा चिसो मौसममा दम रोगीलाई सास फेर्न झन गाह्रो हुने हुने भएकाले जाडोमा दमका रोगीलाई विशेष ख्याल राख्न डा. बमको सुझाव छ। 

उनका अनुसार दम खासगरी फोक्सोको रोगका कारणले हुन्छ। यसको साथसाथै मुटु, मिर्गौला र कलेजोलगायत रोगको कारणले पनि दम हुन सक्छ। दम रोग दुई प्रकारका हुन्छन्, सीओपीडी (दीर्घ दम रोग) र आज्मा (दम–खोकी)। 

आज्मा एलर्जीको कारणबाट हुने दम हो। प्रदूषित वातावरण, धुवाँधुलो, खानेकुरा आदिबाट एलर्जी भएर यो दम हुन्छ। यो पाँचदेखि १५ वर्ष उमेर समूहका बालबालिकामा हुने दम हो। सामान्य अवस्थामा बसिरहेको मान्छेलाई एक्कासि श्वास फेर्न गाह्रो भएको खण्डमा आज्मा दमको आशंका गर्नु पर्ने डा. बमको भनाइ छ। 

‘एलर्जी भएपछि नाकबाट पानी बगेर हाच्छिउँ आएपछि आज्मा दम सुरु हुन्छ। कतिपय अवस्थामा बिरामी बेहोस समेत हुनसक्छ। यो दमलाई औषधिको माध्यमबाट उपचार गर्न सकिन्छ,’ डा. नीरज बम भन्छन्, ‘फोक्सो नबिग्रिने हुनाले यो दममा औषधिले काम गर्छ। यो दमका बिरामीले आफूलाई एलर्जी हुने कुराहरुबाट टाढै बस्नु पर्छ।’

सीओपीडी दमका रोगीले चिसोमा विशेष ख्याल गर्नु पर्छ। यो दम औषधिले काम नगर्ने खालको हुन्छ। विशेषगरी ४० वर्षदेखि माथिका उमेर समूहका मानिसमा यस प्रकारको दम बढी देखिन्छ। यो दम लागेपछि खोकी लाग्ने, स्वाँस्वाँ हुने, श्वास फेर्न गाह्रो हुने हुन्छ। खकार बढी आउने, थोरै काम गर्दा पनि स्वाँस्वाँ बढ्ने, छाती फुल्ने तथा दुख्ने, भ¥याङ उक्लिँदा वा उकालीओराली गर्दा श्वास फेर्न गाह्रो हुनु यो रोगका लक्षण हुन्।

जाडो मौसममा भाइरल इन्फेक्सनले रुघाखोकी र श्वासप्रश्वाससम्बन्धी समस्या देखिन्छ। यस्तो अवस्थामा श्वासनली साँघुरो भएर बाधा उत्पन्न हुने र  श्वासप्रश्वासमा समस्या आउने डा. बमको भनाइ छ।

‘अन्य मौसमभन्दा जाडोमा ‘कमन कोल्ड’ र ‘भाइरल इन्फेक्सन’का कारण बिरामीको संख्या बढ्छ,’ जाडोमा दमका रोगी बढ्नुको कारण बताउँदै बम भन्छन् ‘जाडोमा धेरै धुलोका कणबाट संक्रमण हुने भएकाले यो समस्या बढी देखिएको हो।’

डा. बमका अनुसार दम रोगको कुनै स्पष्ट कारण हुँदैन। तर यो एउटा वंशाणुगतसमेत हुन सक्छ। परिवारका अग्रजलाई यो रोग लागेको भए पछिल्लो पुस्ताका मानिसलाई पनि दम हुने बढी आशंका गरिन्छ। 

डा. बम भन्छन्, ‘वातावरणका एलर्जन्स वा इरिटेन्टसप्रति बढी संवेदनशील व्यक्तिलाई पनि दम हुन सक्छ। उमेरसँग दमको कुनै सम्बन्ध छैन।’

बमका अनुसार ३० वर्षभन्दा मुनिकालाई दम हुनुमा एलर्जी जिम्मेवार हुन सक्छ। ३० वर्षभन्दा माथिकालाई हावाका कणले गर्दा पनि दम हुन सक्छ भने, बुढापाकाको हकमा चुरोट, बिँडी, हुक्का वा भान्साको धुवाँ, चिसो हावा र भावनात्मक तनाव दमको कारक हुन सक्छन्।

जाडोमा दम रोगीलाई डा. नीरज बमको सुझावः 

दम रोगीले के गर्ने
–आफू बस्ने कोठालाई न्यानो बनाइराख्ने।
–न्यानो कपडा लगाउने। 
–चिसो हावामा नजाने।
–बिहान सास बढ्ने खालको व्यायाम नगर्ने। सकेसम्म मुखबाट सास नफेर्ने।
–रुघाखोकी तथा फ्लुजस्ता श्वासप्रश्वाससँग जोडिएका संक्रमणको खतरा चिसो मौसममा बढ्ने गर्छ जसले दमलाई झनै बढाउन सक्छ। त्यसैले फोक्सो स्वस्थ राख्न हरेक वर्ष फ्लुको भ्याक्सिन लगाउने। 
–चिसोमा दमका रोगीले नियमित औषधि सेवन गर्ने।
–धेरैले अलिक कम भयो भनेर औषधि बीचमै छोड्ने गरेका छन्। यसरी बीचमै औषधि नछोड्ने।
–घरबाहिर जाँदा सामान्य मास्कको सट्टा एन–९५ वा एन–९९ मास्क प्रयोग गर्ने।
–भीडभाडमा नजाने।  
–अक्सिजनको जोहो गरिराख्ने। निबुलाइजर प्रयोग गर्ने बिरामीले साथमै राख्ने।
–लगातार खोकी लागेको खण्डमा लामो समयसम्म खपेर नबस्ने, चिकित्सकसँग सल्लाह लिने। 

के नगर्ने
–दमका रोगी झ्याल–ढोका पूरै बन्द गरेर गुम्सिएर बस्नु हुँदैन। यसरी बस्दा अक्सिजन कम भएर श्वास फेर्न असहज हुन्छ। 
–कागती पानी नपिउने। कागतीको रसको धेरै गुण दमका रोगीका लागि लाभदायक मानिँदैन। कागतीमा विद्यमान सल्फाइट्स र सल्फेटिङ एजेन्टका कारण दम हुन सक्छ। त्यसैले कागतीसँग एलर्जी भएका व्यक्तिहरु वा पहिल्यैदेखि दम भएका व्यक्तिहरुले कागती पानी नपिउँदा नै राम्रो।
–मद्यपान तथा धुम्रपान नगर्ने।
–विशेषगरी दमबाट ग्रस्त बच्चाहरुलाई अन्डा र अन्डाबाट बनेका पदार्थ खुवाउनु हुँदैन।